Nấm chân chim hay còn gọi là nấm phiến chẻ - là một sản phẩm độc đáo ở Bắc Hà, không những có giá trị dinh dưỡng cao mà còn là một loại dược liệu quý. Đó cũng là món quà thú vị đối với du khách khi đến với Sa Pa, Lào Cai.

Chợ Bắc Hà-cách Lào Cai chừng bảy mươi ki-lô-mét, là điểm đến của nhiều du khách hiện nay. Chợ thuộc huyện Bắc Hà ở độ cao trên một nghìn mét. Khi mùa xuân về, hoa mận nở trắng cả một vùng, vì vậy Bắc Hà còn được gọi là cao nguyên trắng. Phiên chợ chính thường họp vào chủ nhật hằng tuần. Ngay từ sáng sớm, khi những: "Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi" đã thấy thấp thoáng đồng bào các dân tộc Tày, Mông, Dao, Giáy, Nùng... với những trang phục mầu chàm, màu đỏ... như những bông hoa di động, ẩn hiện trong mầu xanh của núi rừng trùng điệp. Họ đến từ các bản, làng xa xôi hẻo lánh, mang theo những hàng hóa sản phẩm tự sản xuất để trao đổi, mua bán, trong đó nấm chân chim là một đặc sản khá độc đáo. Do phiến nấm bị chẻ cho nên còn có tên là nấm phiến chẻ, đồng bào địa phương như người Dao gọi là sấu ghẹep, còn người Mông lại gọi là dít sai. Nấm có tên khoa học Schizophyllum commune. Theo chúng tôi được biết qua những đợt khảo sát, thì đây là vùng duy nhất ở Việt Nam có bán loại nấm này. Hình thái ngoài của nấm cũng dễ nhận biết: không có cuống, mũ dạng quạt - vỏ hến, đường kính từ một đến ba cm, phủ lớp lông mịn mầu trắng xám, mép mũ hơi cuộn vào trong. Thịt nấm màu trắng, mặt dưới là những phiến nấm, khi non màu trắng, khi già màu hồng thịt.

Những gùi nấm nặng trĩu được các thiếu nữ mang đến chợ bán thành một dãy riêng. Nấm được để trong gùi hoặc bày trên các tấm vải, trải trên thảm cỏ. Chẳng cần cân đo chính xác, các cô gái cứ đong từng bát đầy, bán với giá bình dân: hai nghìn đồng một bát. So với các loại rau xanh khác ở chợ, nấm chân chim bao giờ cũng được bán hết nhanh nhất. Nấm mua về đem xào hoặc nấu canh với thịt. Thưởng thức hương vị ngọt ngào của nấm, người ăn sẽ có kỷ niệm khó quên về Bắc Hà. Ngoài công dụng làm thực phẩm, nấm chân chim còn có nhiều lợi ích khác, được liệt vào loại dược liệu quý, là đối tượng nghiên cứu thực nghiệm về sinh học, như sinh lý học và di truyền học.

Mặc dù nấm chân chim được bà con nuôi trồng chủ động, nhưng vẫn còn mang tính chất sơ khai, may rủi. Những khúc gỗ còn lớp vỏ ngoài, được bà con để nơi râm mát và ẩm, như quanh nhà, bìa rừng... Mùa hè nóng ẩm, là điều kiện thời tiết thuận lợi cho nấm phát triển mạnh. Khi nấm mọc thành đám dày đặc thì thu hoạch. Một đặc điểm của đồng bào dân tộc, chúng ta đáng lưu ý, mặc dù gỗ trồng nấm để bìa rừng không ai trông giữ, nhưng nấm của ai, người nấy thu hoạch, không bao giờ bị mất.

Trong dịp đi dự kỷ niệm lễ hội 100 năm Sa Pa, bạn chớ quên đến phiên chợ vùng cao Bắc Hà mua nấm chân chim để thưởng thức chút hương vị núi rừng của tỉnh biên giới Lào Cai, mà ở miền xuôi không bán.(ND)